Powstanie Styczniowe to największy i najbardziej heroiczny polski zryw narodowo-wyzwoleńczy w XIX wieku. Okolice Brodów były również miejscem starć oddziałów powstańczych z wojskami carskimi. 18 kwietnia 2013 przypada 150 rocznica bitwy pod Brodami.

150 lat temu, oddział powstańczy liczący około 400 osób w tym 240 strzelców, 150 kosynierów i 60 konnej jazdy, dowodzony przez majora Faustyn aGrylińskiego (1830-1866) został rozgromiony przez kolumnę wojsk rosyjskich pod dowództwem majora Klewcowa. O skali poniesionej wówczas klęski może świadczyć fakt, że z całego oddziału po bitwie pozostało jedynie 80 niedobitków. Można stwierdzić, że przyczyniła się do tego niesubordynacja oraz indywidualistyczny charakter Grylińskiego. Nie chciał on podporządkować się rozkazom naczelnika wszystkich oddziałów powstańczych województwa sandomierskiego, Dyonizego Czachowskiego i dopiero po kilkukrotnych wezwaniach przyłączył się do niego. Na dwa dni przed bitwą pod Brodami -16 kwietnia 1863 roku oddział Grylińskiego walczył pod Grabowcem pod dowództwem Czachowskiego, jednak po skończonej walce, Gryliński pojechał do Wąchocka w odwiedziny do córki zawiadowcy rządowych hut żelaza. Był to przejaw pewnej beztroski i braku zdolności przewidywania. Odział powstańczy wyczerpany stoczoną dwa dni wcześniej walką i praktycznie pozbawiony dowódcy był łatwym celem dla dobrze wyszkolonej i zaprawionej w bojach kolumny wojsk rosyjskich.

Gloria victis

Zachowane materiały źródłowe i przekazy ustne wspominają także o innych wydarzeniach z czasów Powstania Styczniowego, związanych z nasza gminą i otaczającymi ją lasami. Na terenie obecnego Leśnictwa Połągiew stoi tzw. „Zielony Krzyż”. Nazwa wywodzi się od zieleni mchu, który porasta duży drewniany krzyż postawiony w miejscu, gdzie 16 grudnia 1863 trzystuosobowy oddział powstańczy z Mazowsza pod dowództwem kpt. Łady został rozbity przez przeważające siły rosyjskie prowadzone przez płk. Macniewa. Rosjanie w bezwzględny sposób zmasakrowali słabo uzbrojonych i zmęczonych głodem i zimnem powstańców. Okrucieństwo, z jakim regularne wojsko rosyjskie potraktowało powstańców skłoniło okolicznych mieszkańców do postawienia krzyża, pod którym odbywały się nabożeństwa za poległych patriotów.

Powstańczy skarb

W przekazie ustnym zachowała się opowieść o uciekającym przed Rosjanami oddziale powstańczym. Wiózł on na wozach konnych broń, skrzynie z dokumentami i kosztowności stanowiące tzw. „kasę pułku”. Przedzierając się przez podmokły las na tzw. „Niwie” w obecnym Leśnictwie Połągiew i chcąc przyspieszyć swój marsz powstańcy zmuszeni byli zakopać w okolicy znajdującego się tam źródełka zawartość wozów.

W środku lasu, w leśnictwie Sadłowizna znajduje się zabytkowa kaplica św. Katarzyny ufundowana w XV wieku przez pierwszego kardynała Polski Zbigniewa Oleśnickiego. Kaplica jest niezwykle interesującym i unikalnym obiektem historycznym. Była ona także świadkiem zmagań powstańców styczniowych z wojskami rosyjskimi. Świadczy o tym umieszczona na niej tablica. Upamiętnia ona zwycięską bitwę stoczoną przez oddziały Kality-Rębajły pod Lubienią w dniu 17 stycznia 1863 roku.

Teren obecnej gminy Brody wpisuje się nierozerwalnie w dzieje bohaterskiego zrywu powstańczego o odzyskanie niepodległości z 1863 roku. Na cmentarzu kryneckim spoczęło wielu powstańców. Do dnia dzisiejszego zachował się grób Ludomira Wędrychowskiego - bohatera z czasów Powstania Styczniowego.

Na podstawie informacji własnych, relacji Pani Doroty Kiełek ze Starachowic oraz stron: www.wikipedia.pl www.powstanie1863.muzeumhistoriikielc.pl