Nazwa Ruda jest typową nazwą kulturową związaną z występowaniem i eksploatacją bogactw naturalnych. W byłym województwie kieleckim spotkamy 57 miejscowości o tej nazwie. Często nazwa ta wzbogacana była dodatkowymi określeniami. Miejscowość Ruda położona w Gminie Brody Iłżeckie takich dodatkowych określeń nie wymagała pomimo, że na przeważającej części zarówno samej gminy jak i jej bliższych i dalszych okolic rudy żelaza występowały i występują w dużej obfitości a tradycje ich eksploatacji i przerobu sięgają bardzo odległych czasów.

Pomimo, że nazwa „ruda" kojarzy się nam jednoznacznie patrząc w chwili obecnej na tę niewielką i malowniczą miejscowość „przylepioną" do stoków i szczytu wzgórz nad rzeką Kamienną (a w zasadzie nad zbiornikiem z zaporą w Brodach Iłżeckich) próżno będziemy się dopatrywać tam jakichkolwiek tradycji wydobywczych czy przemysłowych. Z tak zwanego dziedzictwa przemysłowego czy kultury przemysłowej nie zachowało się tutaj nic - nic poza nazwą. Sama wioska, chodź jak wspomniałem nie jest zbyt duża i niczym szczególnym się nie wyróżnia tak naprawdę jest sławna - sławna wśród specjalistów z wielu branż. Po pierwsze bogactwa naturalne i ich eksploatacja w minionych wiekach. Po drugie ważne miejsce w podręcznikach geografii - przełom rzeki Kamiennej. Po trzecie w geologii - granica tzw. dyslokacji wąchocko - rudzkiej. I po czwarte wreszcie w ekologii - wychodnie skalne w Rudzie stanowią rezerwat geologiczny.
Postarajmy się teraz umieścić Rudę historycznie. W materiałach źródłowych pierwsze zapisy na temat miejscowości znajdujemy w roku 1475 co oznacza, że współczesna historia sołectwa liczy ponad pięćset lat. Należy domniemywać, że początków korzeni należy szukać jeszcze głębiej. Ruda przez wieki związana była z kuźnicą Brodzką a wzloty i upadki miejscowości wiązały się z możliwościami przerobowymi tego „zakładu" i zapotrzebowaniem na żelazo. Ludzie tu żyjący, mieszkający i pracujący zajmowali się kopaniem i transportem rudy żelaza a także wypalaniem węgla drzewnego z materiału przygotowywanego przez pracowników miejscowego leśnictwa. Rolnictwo miało tu marginalne znaczenie z powodu małej ilości gleby uprawnej. Większość płodów rolnych należało kupić lub wymienić. Tak więc osada ta miała ograniczone możliwości rozwoju, które dodatkowo ograniczało jeszcze brak dróg dojazdowych i konfiguracja terenu. Wertując materiały źródłowe bardzo sporadycznie napotykamy się na zapiski związane z tą miejscowością. Do chlubnych wyjątków w tym względzie należy udokumentowany wkład mieszkańców miejscowości w Powstanie Styczniowe, gdzie oddziały powstańcze znajdowały w Rudzie wielokrotnie bezpieczną przystań a wielu mieszkańców osady brało aktywny udział w działaniach wojennych. Podobna sytuacja miała miejsce w czasie II wojny światowej i okupacji niemieckiej.
Po zakończeniu eksploatacji złóż miejscowość całkowicie wyhamowała w rozwoju. Do zmiany sytuacji w tym zakresie przyczyniły się dopiero czasy powojenne. Rozwój przemysłu, kolej jako droga dojazdowa oraz budowa zbiornika w Brodach dała pierwsze bodźce do rozwoju wsi. Tak naprawdę to ostatnie 20lat zmieniło dopiero oblicze miejscowości. Sieć dróg umożliwiająca dojazd do osady z kilku stron i kierunków całkowicie odmieniła życie jej mieszkańców. W związku z powyższym to co przez wieki stanowiło hamulec do rozwoju - konfiguracja terenu - w chwili obecnej stało się motorem w tej dziedzinie. Położenie i widoki a także bliskość zbiornika spowodowało, że Ruda stała się miejscowością modną. Mieszkańcy Starachowic, Radomia i Ostrowca Świętokrzyskiego chętnie i często odwiedzają tę miejscowość. W okresie letnim całe rodziny przyjeżdżają zwiedzać rezerwat skalny, wypoczywać nad zalewem, podziwiać piękne widoki. Ruda ma również wyrobioną renomę i markę wśród wędkarzy, którzy właśnie tu tłumnie zjeżdżają się aby złowić wymarzoną „taaaką rybę". Szkoda tylko, że jak do tej pory w miejscowości nie zadbano o odpowiednie zaplecze wypoczynkowo - sportowe i bazę gastronomiczną i noclegową. Sądzę jednak, że patrząc na tempo zachodzących tu zmian postulowane inwestycje w tych zakresach to kwestia całkiem nieodległej przyszłości. Świadczą o tym niezbicie osiągnięcia mieszkańców we współpracy z władzami gminy jakie zrealizowano do chwili obecnej. Drogi to jedno, nowe budynki o ciekawej architekturze i schludne obejścia to drugie, stale rozwijająca się i prawie kompletna infrastruktura techniczna to trzecie a czwarte i chyba najważniejsze to miejscowe Gimnazjum. Szkoła jest chlubą wioski. Kontynuują tu naukę na szczeblu ponadpodstawowym dzieci z wielu obwodów szkolnych. Placówka osiąga bardzo dobre wyniki w nauczaniu i wychowaniu młodzieży a jednocześnie stanowi wielofunkcyjne centrum rozwoju lokalnego. Działa ona na rzecz rozwoju kultury oraz budzenia aktywności miejscowego społeczeństwa.
Mówiąc o współczesnej Rudzie nikomu nie przyjdzie na myśl biedna i zacofana osada górnicza, położona na końcu świata. Sieć sklepów, zakłady i warsztaty usługowe, drogi i powstająca infrastruktura to już rzeczywistość. Jest to solidna podstawa do tego aby mieszkańcy w najbliższym czasie bez potrzeby opuszczania tego miejsca mogli zarabiać i godnie żyć w oparciu o to co sama natura „włożyła w ich ręce".

Józef Góźdź

Powrót do rysu historycznego gminy Brody.