Jednym z ciekawych zjawisk geologicznych w Obszarze Chronionego Krajobrazu Rzeki Kamiennej jest tzw. dyslokacja Wąchocko - Rudzka. Na odcinku od Wąchocka do Rudy rzeka stanowi granicę pomiędzy różnymi formami geologicznymi. Prawy (południowy)brzeg rzeki to utwory dolnego i środkowego triasu, natomiast wzdłuż lewego brzegu zalegają utwory dolnej jury - liasu.

Sołectwo Dziurów położone jest na lewym brzegu rzeki Kamiennej na wysokiej Skarpie Przedgórza Iłżeckiego zbudowanej ze skał piaskowych, łupków i iłów retycko - liasowych. Poszczególne formacje tworzą w niektórych miejscach wychodnie terenowe przyczyniając się do urozmaicenia krajobrazu. Wszechobecne tlenki żelaza barwią ziemię na rdzawo co dodaje specyficznego kolorytu całej miejscowości.
Tereny obecnego Dziurowa stanowiły w XI w własność królewską. Jednostką administracyjną stanowiła kasztelania w Tarczku. W wyniku hojnych nadań królewskich (Władysława Hermana i Bolesława Krzywoustego) tereny nad środkową Kamienną (Michałów, Kuczów, Wierzbnik) stały się własnością Opactwa Benedyktyńskiego na Świętym Krzyżu. Dziurów natomiast stał się własnością możnego rodu Szydłowieckich właścicieli min. Szydłowca i Opatowa. W 1474r Dziurów został zakupiony przez Opata Świętokrzyskiego Michała u Stanisława i Mikołaja Szydłowieckich za 130 grzywien srebra. O dużej wartości Dziurowa decydowały występujące tu rudy żelaza (funkcjonowała tu kopalnia rudy zwana Stykowska Góra). Zgodę na transakcję wyraził Kazimierz Jagiellończyk.
Dziurów odnotowany został w akcie erekcyjnym kościoła w Wierzbniku wydanym przez Opata Świętokrzyskiego Michała Hieronima Komornickiego, który zobowiązuje mieszkańców Dziurowa do oddawania dziesięciny na rzecz tego kościoła: ..." item Decimas ex omnibus et singulis agvis Ville Nostrae Michałów tam Senletetiabus Guam subolitorem Item Decimas Manipulares ex Agros antiquitus ad Eustendinam Michałoviensem Sepentantibus omnibus et singulis. Item ex Curtis Agros novalibus Ville Nostre Dziurów tam colonelibus quam scultalibus". Inwentarze kościoła w Wierzbniku stwierdzają, że wieś taka dziesięcinę spłacała. W roku 1791 kościół otrzymał od niej 24zł i 14gr.
Wieś do końca XVIII w stanowiła własność Zakonu Świętokrzyskiego a następnie stała się wsią rządową. W 1827r w Dziurowie zamieszkiwało 159 mieszkańców. Zajęciem ludności była uprawa roli, odrabianie pańszczyzny na rzecz „zakładów ciągłych" w Michałowie gdzie występował deficyt siły roboczej. Liczba mieszkańców Dziurowa powoli ale systematycznie rosła. W 1881r w Dziurowie zamieszkiwało 220 mieszkańców uprawiających 283 morgi ziemi. Istniała też możliwość pracy w zakładach leżących nad Kamienną co wystarczało na skromną egzystencję mieszkańców wiosek położonych blisko rzeki . Dodatkowe szanse dawała zbudowana w 1887r roku linia kolejowa Bzin - Bodzechów.
Katastrofalne deszcze, które nawiedziły w 1903r dorzecze górnej Kamiennej spowodowały potężną falę powodziową, która zniszczyła wszystkie urządzenia fabryczne. Przepływ wody był 360 razy większy od przeciętnego. Pękły tamy w Marcinkowie i Wąchocku oraz pękła największa tama w Michałowie. Fala powodziowa całkowicie zmyła urządzenia fabryczne w Brodach Iłżeckich oraz zrujnowała fabrykę w Nietulisku. Konsekwencją powodzi oprócz ruiny gospodarczej były choroby, w tym malaria spowodowana plagą komarów masowo rozwijających się na rozlewiskach. Miejscowa legenda głosi, że epidemię powstrzymała interwencja św. Jana Nepomucena (patrona tam i mostów) - orędownika chroniącego przed powodzią, którego figurę sprowadzono z parafii Pawłów. Ta historyczna figura umieszczona we wsi w stylowej kapliczce chroni ją przed nieszczęściami i stanowi jej ozdobę.

Nie sposób omawiać tej miejscowości nie wspomniawszy o dziejach szkolnictwa jakie się w niej rozwijało. Szkoła powszechna w Dziurowie powstała w oparciu o ustawę z dnia 17-go lutego 1922r o zakładaniu i utrzymywaniu publicznych szkół powszechnych. Szkoła była czteroklasowa, mieściła się w prywatnym budynku a zajęcia prowadził jeden nauczyciel. Nie zachowały się dokumenty dot. pracy szkoły w okresie okupacji. Możemy jednak z całą odpowiedzialnością stwierdzić, że działalność szkoły zaowocowała wychowaniem pokolenia patriotycznej młodzieży i licznego grona społeczników. W okresie okupacji ponad 50-ciu mieszkańców należało należało do Armii Krajowej. Działał tu pluton Nr 139 obwodu AK „Baszta". Okres powojenny to stopniowy rozwój miejscowości. Prawdziwy skok cywilizacyjny dokonał jednak dopiero samorząd gminny. W okresie tym wioska uzyskała pełną infrastrukturę techniczną. Wybudowano kościół, rozwinęła się sieć sklepów i punktów usługowych oraz warsztatów rzemieślniczych. Prawdziwą ozdobą wioski jest oddany 28 sierpnia 2005r budynek szkolny. Szkoła i jej prace zawsze były przedmiotem troski i dumy mieszkańców Dziurowa. Nawet w bardzo trudnych warunkach lokalowych szkoła pełniła funkcję szkoły środowiskowej i była miejscem spotkań, imprez kulturalnych i sportowych raz inicjatyw społecznych. Młodzież szkolna była zawsze znakomicie przygotowana do kontynuacji nauki w szkołach średnich wszystkich typów. Szczególnym wyróżnikiem uczniów tej szkoły była zawsze piękna polszczyzna, znajomość historii oraz lokalny patriotyzm. W przeciwieństwie do innych środowisk do Dziurowa młodzież chętnie powraca po ukończonej nauce osiedlając się tu na stałe. Symboliczną klamrą spinającą tradycje z nowoczesnością jest powstanie zespołu folklorystycznego „Dziurowanie", który znalazł miejsce dla prób i występów właśnie w nowej szkole. Współczesny Dziurów trudno nazwać wioską. Jest to osada podmiejska licząca 850 mieszkańców, tworzących zintegrowaną społeczność, potrafiącą wspólnie rozwiązywać problemy. Warto odwiedzić tę miejscowość do czego serdecznie zapraszamy.

Józef Góźdź

Powrót do rysu historycznego gminy Brody.